Za Esme, s ljubavlju i mučninom

Selindžer je bio i ostaće jedan od ubjedljivo najtalentovanijih i najuticajnijih svjetskih pisaca kratkih priča. Njegov stil je sažet, prvoklasan i prelijep! Njegova najveća strast su djeca, njihova nevinost, snaga njihove imaginacije i njihova izvanredna sposobnost percepcije. Genijalna u svojoj neiskvarenosti ne prestaju da ga opčinjavaju i vjerovatno se nikad neće roditi književnik koji će o njima pisati sa toliko žara, topline, gracioznosti i zahvalnosti što postoje i što nas neprestano uče kako da živimo u sadašnjem trenutku, čistog srca i uma nezamagljenog predrasudama. Svih devet priča zbirke „Za Esme“ su napisane sa očaravajućom jednostavnošću, naizgled labave strukture, ali s takvom razigranošću i svježinom koja razoružava i najtvrdokornijeg čitaoca nudeći mu nezaboravno iskustvo.

Savršen dan za banana ribe je uvodna priča ove zbirke, ujedno i jedna od njegovih najpoznatijih priča. Priču otvara telefonski razgovor između mlade žene Mjuriel koja je na odmoru sa svojim suprugom u Floridi i njene majke koja je zabrinuta zbog psihičkog stanja Simora, Mjurielinog supruga. Za to vrijeme, Simor je na plaži u društvu gošće hotela u kojem borave, djevojčice Sibil kojoj priča o banana ribama. Posttraumatski stresni poremećaj je uobičajen problem ratnih veterana, a kao neko ko je i sam bio učesnik II svjetskog rata iz kojeg je ponio razorne posljedice, Selindžer je često pisao o različitim aspektima ovog traumatičnog iskustva. Tako i o Simoru saznajemo da je nedavno otpušten iz vojne bolnice, nepotpuno oporavljen, sa ispadima neurotičnog ponašanja. Međutim, iz njegovog razgovora sa Sibil ne uočavamo ništa od toga. Štaviše, Simor pokazuje zdravu naklonost prema djevojčici, očigledno mu prija njeno društvo, njihova igra je bezbrižna i nevina. On joj priča o banana ribama koje, prema mnogim kritičarima, predstavljaju neutaživu potrebu savremenog potrošača za materijalnim dobrima čije prekomjerno konzumiranje vodi ka duhovnoj smrti. Izgledaju kao sasvim obične ribe kad uđu unutra. Ali kad jednom uđu, počnu da se ponašaju kao svinje. U još nekoliko navrata dotiče se Selindžer površnosti ljudi koje uzbuđuju samo prizemna zadovoljstva i koji vode krajnje isprazne i beskorisne živote. Čuvena je ova priča i po svom neočekivanom kraju, ali dalja rasprava o motivima te vrste bi upropastila iznenađenje onima koji tek treba da je pročitaju.

Foto: Winnieisgone.deviantart.com

Priča po kojoj cijela zbirka nosi ime je proslavila Selindžera kao maestra ove kratke forme, njegovu neodoljivu pripovjedačku harizmu i originalnost. Za Esme, s ljubavlju i mučninom većim dijelom govori o razgovoru između istoimene, vrlo bistre i lijepe djevojčice očaravajućeg glasa i narednika X, a koji se odvija jednog kišnog aprilskog dana 1944. godine. Naš pripovijedač je američki vojnik na specijalnom kursu pred invaziju na Francusku, pripadnik jedinice određene za iskrcavanje na dan „D“. Esme ga očigledno impresionira svojom inteligencijom, duhovitošću i prijatnošću. Saznavši da je njen sagovornik zapravo profesionalni pisac kratkih priča, Esme ga moli da jednom napiše priču isključivo za nju. Neka bude što je moguće potresnija i sa što više mučnine, sugerisala je. Ubrzo, postajemo svjedoci mentalnog stanja narednika X u Bavarskoj, nekoliko nedjelja nakon Dana pobjede. Sada priča teče u trećem licu, a opisuje nam posljedice još jednog nervnog sloma prouzrokovanog užasima rata i potragu za tračkom optimizma. U tom smislu, sjećanje na izvanrednu i pronicljivu Esme i vijest o njenoj sreći postaje njegova nada da je i nakon rata moguće pronaći radost i uopšte razlog za ostajanje u životu. Ne samo što se smatra najupečatljivijom pričom cjelokupne zbirke, Za Esme se često kaže i da je remek-djelo ove književne forme. Vrlo nježna priča koja opčinjava ne samo svojom netradicionalnom strukturom pripovijedanja i savršenim dijalogom, nego prvenstveno svojom nerazmetljivom, iskrenom ljudskom emocijom. Uzmite tako jednog stvarno pospanog čoveka, Esme, takav vam još uvek ima šansi da ponovo postane čovek sa neokrnjenim fizičkim i duhovnim s-n-a-g-a-m-a. 

Foto: Goodreads.com

Plava faza Domije-Smita mi je definitivno najljepša Selindžerova priča. Sam narator, ujedno i centralni lik krije se pod pseudonimom Žan de Domije-Smit, a prisjeća se događaja iz perioda kada se kao devetnaestogodišnjak, nekoliko mjeseci nakon majčine smrti, zajedno s očuhom vraća iz Pariza u Njujork. Žan je usamljen i tužan, naglo i okrutno suočen sa sopstvenom nezavisnošću u posebno osjetljivom periodu života, tranziciji iz dječaštva u odraslog čovjeka. Njegovu pažnju privlači konkurs za posao nastavnika crtanja i slikanja u jednoj dopisnoj umjetničkoj školi u Kanadi na koji se, uprkos nedostatku formalnih kvalifikacija, prijavljuje s velikim nestrpljenjem i entuzijazmom. Sa saznanjem da je primljen kao instruktor kod Prijatelja starih majstora, počeće njegova smiješna i neumjerena, srećom kratkotrajna, avantura puna ekstravagantnih laži poput one da mu je sam Pikaso tokom života u Francuskoj bio kućni prijatelj i umjetnički savjetnik. Ubrzo otkriva sestru Irmu u kojoj prepoznaje ogroman talenat, te je direktno i pomalo napadno ohrabruje da se potpuno posveti slikarstvu. Nakon trenutka epifanije shvata da su svi ljudi suvereni entiteti kojima ne treba nametati sopstvenu volju te odlučuje dati joj slobodu da slijedi vlastitu sudbinu, jer svi su monahinje. Ako mene pitate, ova priča ima apsolutno sve: i tugu, i komične situacije, i satiru, i zdrav humor, i mistiku, i usamljenost, i bolno odrastanje, i raskošnu sintaksu, i živopisne likove, i emociju, i smisao, i dubinu, i kreativnost, i bogatu karakterizaciju,.. Nijedna riječ u ovoj priči nije višak. Kada sam imao devetnaest godina, osim u sasvim izuzetnim okolnostima, moj smisao za humor je u svim krizama redovno imao čast da bude prvi deo moje ličnosti koji je zahvatala delimična ili potpuna paraliza. Savršena! Čisti klasik! Ne možete da je ne zavolite!

Foto: Thepinsta.com

Ne znam šta me više fascinira: ljepota Selindžerovog stila, njegov nesvakidašnji humor, inteligentni dijalozi, sama atmosfera i prevladavajući ton, njegova ozbiljnost ili pak činjenica da jednim krajnje svedenim pisanjem bez ijedne suvišne riječi opiše cijeli spektar međuljudskih odnosa, izopačenost sistema vrijednosti, ljudsku ranjivost i usamljenost, te zađe u samu dubinu nekih teških tema poput smrti, PTSP-a ili, pak, mističnog duhovnog iskustva. Raskoš Selindžerovog talenta ogleda se i u njegovim drugačijim, ali uvijek zanimljivim formama, u rasponu i preciznosti njegove proze, u upečatljivosti i dubini njegove perspektive, ali i u izuzetnoj karakterizaciji likova. Jedan od rijetkih autora čijim djelima se redovno vraćam.